Τί είναι η άρθρωση;
Αποτελείται από τον τρόπο με τον οποίο παράγουμε τους φθόγγους της συγκεκριμένης γλώσσας. Αξιολογείται η ικανότητα, να τους παράγουμε συστηματικά και μόνιμα. Απαιτούνται συγκεκριμένες κινήσεις, της άνω και κάτω γνάθου, της γλώσσας, των χειλιών, των παρειών, της σκληρής και μαλακής υπερώας και της σταφυλής, έτσι ώστε όλοι οι ήχοι να αρθρώνονται σωστά και η ομιλία του παιδιού να είναι κατανοητή.
Τί είναι η Διαταραχή της Άρθρωσης;
Η Διαταραχή της Άρθρωσης γίνεται εύκολα αντιληπτή στην ομιλία ενός παιδιού. Πρόκειται για τη λανθασμένη εκφορά των φωνημάτων και την αλλοίωση της φωνοτακτικής δομής των λέξεων κατά την ρέουσα ομιλία. Δηλαδή οι λέξεις που παράγει το παιδί, δεν αρθρώνονται σωστά, πολλές φορές σε σημείο όπου η ομιλία του παιδιού δεν είναι κατανοητή. Είναι σημαντικό, η ομιλία του παιδιού με διαταραχή άρθρωσης, να έχει αποκατασταθεί πριν το παιδί ενταχθεί στο δημοτικό σχολείο.
Είδη δυσκολιών άρθρωσης
Οι δυσκολίες της άρθρωσης στα παιδιά χαρακτηρίζονται ως αρθρωτικές ή φωνολογικές, ανάλογα με το επίπεδο όπου εντοπίζεται η δυσκολία. Αν ένα παιδί δυσκολεύεται στην εκφορά ενός ήχου πέραν της ηλικίας στην οποία αναμένεται να το έχει καταφέρει, τότε αναφερόμαστε σε διαταραχή άρθρωσης. Αν όμως, το παιδί έχει κατακτήσει την ικανότητα της σωστής εκφοράς των ήχων αλλά δεν μπορεί ακόμη να αξιοποιήσει αποτελεσματικά αυτή την ικανότητα στα πλαίσια του αυθόρμητου λόγου, τότε μιλάμε για φωνολογική διαταραχή.
Είναι πολύ σημαντικό να δείχνουμε στα παιδιά μας τον σωστό τρόπο παραγωγής ήχων και λέξεων επαναλαμβάνοντας ορθά αυτό που είπαν διατηρώντας πάντα βλεμματική επαφή μαζί τους. Δεν τους ζητούμε ποτέ να επαναλάβουν, γιατί δεν θέλουμε να τους επισημαίνουμε την δυσκολία παραγωγής του ήχου.
Ποιες είναι οι πιο συνηθισμένες ενδείξεις δυσκολιών άρθρωσης;
- Παραλείψεις φωνημάτων
- Αλλοιωμένη εκφορά φωνημάτων
- Αντικαταστάσεις φωνημάτων
- Προσθέσεις φωνημάτων
- Απλοποιήσεις φωνημάτων
Στην διαταραχή άρθρωσης συμβαίνουν τα εξής λάθη:
Παραδείγματα:
Παράγει /λ/ αντί για /ρ/
λόκα αντί για ρόκα, νελό αντί για νερό
Παράγει /ζ/ αντί για /δ/
ζέμα αντί για δέμα, μαζάω αντί για μαδάω
Παράγει /θ/ αντί για /σ/
θακα αντί για σάκα, λάθπη αντί για λάσπη κ.α
Ενώ στην φωνολογική διαταραχή συμβαίνουν τα εξής λάθη:
Παραδείγματα:
Απλοποιήσεις συλλαβών
λάπα αντί για ντουλάπα
Αναδιπλασιασμοί συλλαβών
τιτί αντί για κουτί
Παραλείψεις φωνημάτων ή συμφωνικών συμπλεγμάτων
καότο αντί για καρότο, πίτι αντί για σπίτι
Αντικατάσταση φωνημάτων
φάλασσα αντί για θάλασσα, λόδα αντί για ρόδα
Μετάθεση φωνημάτων
βλιβίο αντί για βιβλίο κ.α
Γιατί είναι σημαντικό να εξαλειφθούν οι αρθρωτικές δυσκολίες, πριν την ένταξη του παιδιού στο δημοτικό;
Οι διαταραχές άρθρωσης πρέπει να αποκαθίστανται με λογοθεραπεία πριν τη φοίτηση του παιδιού στο δημοτικό σχολείο. Ωστόσο πολλά παιδιά μπαίνουν στο σχολείο με έντονη συμπτωματολογία διαταραχής άρθρωσης και φωνολογίας. Το πρόβλημα τότε αναμένεται να 'μεταφερθεί' και στον γραπτό λόγο. Εάν η διαταραχή άρθρωσης είναι έντονη, η κατάκτηση του γραπτού λόγου εμφανίζει πολλές δυσκολίες. Επιπλέον, μπορεί το παιδί να φορτιστεί συναισθηματικά, καθώς η ομιλία του μπορεί να γίνει αντικείμενο σχολίων και χλευασμού από τα υπόλοιπα παιδιά της τάξης.
Μέχρι ποια ηλικία επιτρέπονται τα αρθρωτικά λάθη;
Για να μπορούμε να προσδιορίσουμε την ηλικία μέχρι την οποία επιτρέπονται τα αρθρωτικά λάθη,
πρέπει να γνωρίζουμε σε ποια ηλικία αναμένεται να κατακτηθεί το κάθε φώνημα.
Στην ηλικία των 2;6- 3 ετών τα παιδιά παράγουν καθαρά τα φωνήματα και τα συμπλέγματα μ, π ,τ, κ, μπ, γκ μέσα στις λέξεις.
Στην ηλικία των 3 - 3;6 ετών παράγουν καθαρά τα φωνήματα και τα συμπλέγματα γ, χ, ντ μέσα στις λέξεις.
Στην ηλικία των 3;6 - 4 ετών παράγουν καθαρά τα φωνήματα και τα συμπλέγματα φ, β, σ, ζ, λ, σπ, πλ, κλ, βλ, κν, πν, πκ, νγ μέσα στις λέξεις.
Στην ηλικία των 4 - 4;6 ετών παράγουν καθαρά τα φωνήματα και τα συμπλέγματα θ, δ , φλ, στ, σκ, ψ, ξ, χτ, κρ, δγ, ζμ, μν μέσα στις λέξεις.
Στην ηλικία των 4;6 - 5 ετών παράγουν καθαρά τα συμπλέγματα τσ, ντζ, σφ, βρ, ντρ, χν, ζγ, φτ μέσα στις λέξεις.
Στην ηλικία των 5 - 5;6 ετών παράγουν καθαρά τα φωνήματα και τα συμπλέγματα ρ, ν , γλ, γρ, στρ, δρ, θρ, χτρ μέσα στις λέξεις.
Είναι εξίσου σημαντικό να αναφερθεί ότι, δεν ακολουθούν όλα τα παιδιά την ίδια πορεία ανάπτυξης. Κάθε παιδί έχει τα δικά του χρονολογικά ορόσημα κατάκτησης των φωνημάτων και των συμπλεγμάτων, τα οποία ορόσημα μπορεί να αποκλίνουν από τα προαναφερθέντα. Αν ένα παιδί αποκλίνει πολύ από τα πιο πάνω χρονολογικά ορόσημα, τότε οι γονείς θα ήταν καλό να συμβουλευτούν κάποιο λογοθεραπευτή.
Πώς θα αξιολογήσει ο λογοθεραπευτής το λόγο και την ομιλία του παιδιού μου;
Ο λογοθεραπευτής αρχικά εξετάζει τους αρθρωτές (χείλη, γλώσσα, δόντια, υπερώα) για τυχόν αποκλίσεις και ύστερα αξιολογεί το λόγο και την ομιλία του παιδιού. Κατά την εξέταση των αρθρωτών χρησιμοποιεί απλές ευχάριστες ασκήσεις για το παιδί, με τις οποίες εντοπίζει τυχόν δυσκολίες. Κατά την αξιολόγηση του λόγου χρησιμοποιεί άτυπα εργαλεία όπως εικόνες, αντικείμενα ή ακόμα και από το διάλογο με το παιδί, παρατηρεί και καταγράφει τα λάθη. Ελέγχει κάθε φώνημα ξεχωριστά σε αρχική, μεσαία και τελική θέση. Αναλύοντας τα λάθη κάνει την διαφοροδιάγνωση μεταξύ αρθρωτικών και φωνολογικών διαταραχών, που πολλές φορές μπορεί και να συνυπάρχουν. Τέλος, ο λογοθεραπευτής θέτει τους στόχους που πρέπει να πετύχει το παιδί και ακολουθείται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης με βάση τις δυσκολίες, τις ανάγκες και τις ικανότητες κάθε παιδιού.
Εξίσου σημαντική είναι και η βλεμματική επαφή που πρέπει να έχουμε με το παιδί κατά την διάρκεια ομιλίας, αφού πρέπει να βλέπει τις κινήσεις που ακολουθούν οι αρθρωτές μας για την παραγωγή ομιλίας και κατ' επέκταση και του ήχου που το δυσκολεύει.
Πώς θα παρέμβει ο λογοθεραπευτής για την εξάλειψη των αρθρωτικών / φωνολογικών δυσκολιών του παιδιού μου;
Στόχος είναι να βελτιωθούν τα αρθρωτικά και φωνολογικά λάθη και το παιδί να μπορεί να χρησιμοποιεί σωστά τους ήχους στην αυθόρμητη ομιλία του. Ο λογοθεραπευτής χρησιμοποιεί συνήθως την "παραδοσιακή μέθοδο" αποκατάστασης η οποία χωρίζεται στα παρακάτω στάδια:
Επίπεδο μεμονωμένου ήχου: Αρχικά γίνεται η ακουστική διάκριση των ήχων και στη συνέχεια δείχνουμε στο παιδί πως να τοποθετήσει σωστά τη γλώσσα, δόντια, χείλη για να παράγει έναν ήχο. π.χ. ανυψώνουμε τη γλώσσα μας πίσω και λεμε τον ήχο /κ/ έπειτα κλείνουμε τα δόντια μας και βάζουμε 'φυλακή' τη γλώσσα μας κάτω και πίσω από τα δόντια μας και σπρώχνουμε τον αέρα μπροστά για να παράξουμε τον ήχο /σ/.
Επίπεδο ψευδολέξης: Το φώνημα /ξ/ συνδυάζεται με φωνήεντα για δημιουργία ψευολέξεων, δηλαδή λέξεις χωρίς νόημα π.χ. αξε, ξοξι, ξουξαξ κλπ
Επίπεδο συλλαβής: Το φώνημα "ξ" συνδυάζεται τώρα με συλλαβές όπως "ξα-ξε-ξι-ξο-ξου" ή "αξ-εξ-ιξ-οξ-ουξ".
Επίπεδο λέξης: Σε αυτό το στάδιο το παιδί μαθαίνει το φώνημα σε αρχική, μεσαία και τελική θέση εφόσον υπάρχει, π.χ ξινό, ταξί, άμαξα κλπ, καθώς επίσης αυξάνεται και η πολυπλοκότητα της λέξης (δισύλλαβη, τρισύλλαβη, πολυσύλλαβη).
Επίπεδο φράσης/πρότασης: Παράγουμε τις λέξεις με το φώνημα π.χ το "ξ" μέσα σε προτάσεις
π.χ. Το λεμόνι είναι ξινό.
Επίπεδο αυθόρμητης ομιλίας: Στο στάδιο αυτό το παιδί πρέπει να έχει αυτοματοποιήσει το φώνημα στην αυθόρμητη ομιλία του. Το παιδί θα πρέπει να πετύχει και να κατακτήσει κάθε στάδιο ξεχωριστά για να προχωρήσει στο επόμενο μέχρι να φτάσει στο τελικό επίπεδο, όπου είναι η αυθόρμητη ομιλία.
Για να βοηθήσουμε το παιδί να μάθει να χρησιμοποιεί τον ήχο αυθόρμητα στην ομιλία του, μπορούμε να δουλέψουμε μέσα από δραστηριότητες όπως είναι η σειροθέτηση εικόνων οι οποίες εμπεριέχουν τον ήχο στόχο, να περιγράψουμε σύνθετες εικόνες που εμπεριέχουν τον ήχο στόχο κλπ.
Μια ευχάριστη και διασκεδαστική δραστηριότητα με την οποία δουλεύουμε εμείς τον ήχο /ξ/ είναι η εξής:
Φουσκώσαμε δύο μπαλόνια, ένα κόκκινο για τον ήχο /κ/ και ένα κίτρινο για τον ήχο /σ/, όποτε σηκώνουμε ψηλά το κόκκινο μπαλόνι λέμε τον ήχο /κ/ και όποτε σηκώνουμε ψηλά το κίτρινο μπαλόνι λέμε τον ήχο /σ/. Σταδιακά μειώνεται ο χρόνος εναλλαγής από τον έναν ήχο στον άλλον με αποτέλεσμα, το παιδί να παράγει τον ζητούμενο ήχο.
Συμπερασματικά, ο λογοθεραπευτής προσπαθεί με δημιουργικό και ευφάνταστο τρόπο να αναπτύξει όλες τις ικανότητες (γνωστικές, γλωσσικές, κοινωνικές, συμπεριφορικές) στον μέγιστο βαθμό.
Λογοθεραπευτικό Κέντρο Λόγο Γένεσις
Κατερίνα Πετρίδου
Χαράλαμπος Α. Κουτρουζάς
Comentários